Michał Czarnik, wiceprezes Stowarzyszenia „TAK dla CPK”
Zakończyły się konsultacje publiczne dotyczące Horyzontalnego Rozkładu Jazdy (HRJ), czyli planowanej siatki połączeń kolejowych na rok 2035. Choć projekt CPK ma ogromny potencjał, niestety musimy z przykrością stwierdzić, że jego realizacja, zwłaszcza w obszarze kolejowym, jest obarczona poważnymi błędami.
Spółka CPK zdaje się nie dostrzegać istotnych problemów, które mogą zniweczyć korzyści płynące z tej inwestycji. Zamiast przynieść pozytywne zmiany dla całego kraju, proponowany HRJ naraża na wykluczenie wiele miast i mniejszych miejscowości. Wydaje się, że projekt nie uwzględnia potrzeb lokalnych społeczności, koncentrując się jedynie na wybranych, większych ośrodkach. Taka strategia może doprowadzić do marginalizacji znacznych obszarów Polski i utrudnić dostęp do transportu publicznego dla tysięcy ludzi.
CPK, realizując projekt tej skali, powinien mieć na uwadze nie tylko wymiar gospodarczy, ale także społeczny. Zamiast tego widzimy plany, które, jeśli nie zostaną skorygowane, przyniosą straty dla wielu regionów i w efekcie dla całego kraju. Jeśli CPK nie zareaguje na te uwagi, grozi nam inwestycja, która zamiast przynieść rozwój, pogłębi nierówności w dostępie do nowoczesnej infrastruktury kolejowej.
Poniżej przedstawiamy wnioski, jakie skierowaliśmy jako Stowarzyszenie „TAK dla CPK” w ramach konsultacji publicznych. Czy zostaną uwzględnione?
HRJ zawiera poważne mankamenty: Brak stałego cyklu, na liniach Kolei Dużych Prędkości (KDP), brak odpowiedniej dostępności przestrzennej przystanków (trasy pociągów o długości 200km-300km bez żadnego przystanku pośredniego) a nawet samych tras pociągów, których sieć tworzy białe plamy na mapie połączeń mające po kilka- kilkanaście tysięcy km kwadratowych. HRJ w proponowanej formie zawiera następujące cechy niepożądane:
Należy przekonstruować zasadę układanie HRJ w celu eliminacji cech niepożądanych i spełnieniu przez system jak największej liczby cech pożądanych takich jak:
System predefiniowanego rozkładu powinien być budowany w taki sposób, aby stworzyć cykliczny, gęsty, sieciowy system skoordynowanych rozkładowo połączeń, zarówno tych komercyjnych jak i realizujących służbę publiczną, w zakresie połączeń międzyregionalnych oraz połączeń obsługujących codzienne dojazdy. To jest podstawowym zadaniem państwa a nie uzyskiwanie rekordowych czasów przejazdów pojedynczych pociągów.
System ten powinien być konkurencyjny w stosunku do podróży samochodem na większości relacji (wliczając w to czasy przesiadek) i w miarę możliwości infrastrukturalnych, oferować dostępność przestrzenną dla wszystkich obszarów Kraju. Dopiero po spełnieniu tych warunków, w przypadku istnienia rezerw wolnych slotów, system może być uzupełniany innymi przewozami o charakterze komercyjnym.
Przy przydzielaniu slotów na liniach KDP, system powinien być nastawiony na prędkość eksploatacyjną pociągów, która z jednej strony umożliwi wyraźne zwycięstwo w konkurencji czasowej i kosztowej z indywidualnym transportem samochodowym, a z drugiej – pozwoli maksymalnie wykorzystać budowaną infrastrukturę kolejową. Dotyczy to nie tylko pociągów klasy KDP, ale także innych szybkich pociągów, takich jak pociągi pospieszne, aglomeracyjne czy ekspresowe, osiągające prędkości 200-250 km/h. Na niektórych krótszych odcinkach linii KDP, szczególnie tych o mniejszym obciążeniu ruchem pasażerskim, wypełniających tzw. „białe plamy” na mapie krajowej infrastruktury kolejowej, należy uwzględnić również pociągi o prędkości 160 km/h.
Z uwagi na fakt, że eksploatacja linii kolejowej przez pociągi różniące się istotnie prędkością ruchu, przy jednoczesnym priorytecie dla pociągów najszybszych, prowadzi do bardzo istotnego spadku przepustowości danej linii, należy szukać kompromisu w zakresie prędkości maksymalnej i minimalnej pociągów korzystających z danej linii, prowadzącego do najefektywniejszego wykorzystania zbudowanej infrastruktury. Co więcej, realizowanie w ramach służby publicznej przewozów o istotnie różnych prędkościach na tych samych relacjach, utrudnia ułożenia cyklicznego rozkładu jazdy, szczególnie na głównych węzłach, który jest zasadą w budowy nowoczesnych systemów transportowych.
Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, bazową prędkością przy planowaniu predefiniowanego rozkładu jazdy na liniach KDP powinna być prędkość 250 km/h. Jest ona optymalna zarówno pod względem ekonomicznym, jak i energetycznym, umożliwiając efektywną eksploatację pociągów KDP oraz przewozów wolniejszych, takich jak pociągi ekspresowe, dalekobieżne czy regionalne, które obsługują służbę publiczną (o prędkościach 200-250 km/h).
Po ułożeniu predefiniowanego rozkładu dla pociągów KDP, które działają na zasadach komercyjnych, ale mają na celu realizację interesu publicznego (czyli zapewniających odpowiednią gęstość przystanków), wolne sloty powinny być priorytetowo przydzielane dla pociągów realizujących służbę publiczną. Obejmują one pociągi pospieszne oraz ekspresy regionalne o prędkości 200 km/h lub więcej (a w wyjątkowych przypadkach – 160 km/h). Dopiero w dalszej kolejności sloty te mogą być wykorzystane przez inne pociągi komercyjne, w tym ewentualnie superszybkie pociągi rozwijające prędkość 320 km/h.
Założenia inwestycyjne przyjęte na rok 2035 budzą poważne wątpliwości w kontekście priorytetów unijnej i polskiej polityki transportowej. Dotyczy to zarówno realizacji wytycznych dla sieci TEN-T, jak i osiągania celów klimatycznych oraz stanu zaawansowania prac przygotowawczych.
Szczególnie zaskakujący jest:
Brak budowy łącznic Centralnej Magistrali Kolejowej z CPK budzi poważne zastrzeżenia, zwłaszcza w kontekście efektywnej obsługi największych metropolii w Polsce.
2. Brak linii Katowice-Ostrawa, czyli głównej inwestycji integrującej państwa Trójmorza
W tym zakresie, w związku z polityką klimatyczną UE, system powinien tworzyć:
Bezpośrednie połączenia kolejowe głównych ośrodków metropolitalnych i aglomeracyjnych z hubem lotniczym CPK, zapewniającym łączność z systemem transportu międzynarodowego poziomu europejskiego oraz transkontynentalnego.
Ponad to, w miarę możliwości organizacyjnych i racjonalności ekonomicznej, system powinien zapewniać, bezpośrednie połączenia kolejowe CPK z głównymi regionami turystycznymi kraju o randze międzynarodowej (zwłaszcza całorocznych):
HRJ nie realizuje postulatu integracji hubu lotniczego CPK z relacjami ekspresowej kolei dalekobieżnej w zakresie połączenia z trzema największymi polskimi obszarami metropolitalnymi (poza warszawskim na którego terenie leży CPK) tj. GZM, obszarem metropolitalnym Krakowa, oraz metropolii trójmiejskiej. Dzieje się tak pomimo przebiegu linii KDP łączącej te aglomeracje tuż obok hubu CPK, co było przesłanką jego lokalizacji w tym miejscu i zaprojektowaniu węzła umożliwiającego takie wytrasowanie połączeń. Powyższy brak uniemożliwia tez bezpośrednie i szybie połączenia hubu CPK z turystycznymi obszarami Polski o międzynarodowej atrakcyjności, jak Pomorze Gdańskie, czy Tatry.
Tego rozwiązania nie można traktować inaczej niż jako celową dywersję multimodalności węzła CPK, uderzającą w realizację polityki klimatycznej UE (wymóg integracji KDP z dużymi portami lotniczymi), rolę i konkurencyjność CPK jako hubu lotniczego oraz PLL LOT jako głównego użytkownika tego hubu. Mieszkańcy trzech największych pozawarszawskich aglomeracji Polski, w międzynarodowych hubowych podróżach lotniczych, będą skazani na przesiadki kolejowe, aby dojechać do hubu CPK lub wybór skrajnie szkodliwego klimatycznie dolotu samolotem, który w wielu przypadkach oznaczał będzie korzystanie z zagranicznego hubu zamiast z CPK. W przypadku aglomeracji krakowskiej i GZM przesiadki te będą bardzo niefunkcjonalne wydłużające czas podróży o 40-50 minut (co w przypadku wprowadzenie przez UE zakazu krótkich lotów będzie po prostu oznaczało wymuszenie na pasażerach korzystania z hubu zagranicznego zamiast CPK). Tymczasem wydłużenie czasu podróży Kraków – Warszawa i Katowice – Warszawa z powodu przejazdu przez CPK to około 5 minut (zakładając 1-minutowy postój na CPK). Należy zwrócić uwagę, że według informacji przedstawianych przez samą spółkę liczba podróży do CPK szacowana była dla Krakowa i Katowic na 0,35% ogółu podróży mieszkańców tych miast poza granicę tych miast wobec liczby podróży do Warszawy wynoszącej 1% ogółu podróży pozamiejskich. Oznacza to że liczba pasażerów jadących do CPK z tym miast wynosić będzie ponad 1/3 liczby podróży do Warszawy co jest wartością olbrzymią i nawet zaskakującą, a omijanie tego węzła przez pociągi jest skrajnie szkodliwe jak chodzi o rentowność systemu kolejowego.
Z nieznanych i nieracjonalnych powodów HRJ zakłada również omijanie CPK przez część pociągów KDP przejeżdżających przez stację CPK i to pomimo że przejazd przez tunel pod CPK i tak wymusza zwolnienie do prędkości 160 km/h. To skrajnie szkodliwa koncepcja rozkładowa gdyż uzysk czasowy wynikający z braku tego postoju to 2-2,5 minuty (zakładając 1-minutowy postój na stacji CPK).
Przez CPK powinny być wytrasowane pociągi do głównych polskich metropolii w cyklu minimum godzinnym, a każdy pociąg przejeżdżający przez stację CPK powinien realizować tam postój handlowy.
W zakresie kolejowych połączeń międzynarodowych HRJ wymaga korekt w zakresie bezpośredniego skomunikowania Warszawy Łodzi i Wrocławia z Dreznem, Warszawy z Rawą Ruską(Lwowem) oraz Krakowa i Katowic z Koszycami.
W HRJ z nieznanych przyczyn brak jest (z jednym wyjątkiem) pociągów, które realizują pewne fragmenty tras po liniach KDP, a dalej kontynuują podróż jako pociągi ekspresowe lub pośpieszne. Jest to poważna suboptymalność wykorzystania linii KDP, bo w wielu miejscach polskie linie KDP wypełniają, wynikające z powodów historycznych, białe plamy na infrastrukturalnej mapie Polski, a nie są, jak w większości systemów KDP na świecie tylko odcinkami dużej prędkości dublującymi linie klasyczne (na Ygreku ta sytuacja występuje np. na wschodnim wyjeździe z Wrocławia czy na odcinku Kępno- Sieradz).
W związku z tym należy w większym stopniu wykorzystać nową infrastrukturę KDP dla szybkich pociągów realizujących misję publiczną zarówno w transporcie dalekobieżnym. Przykładowe pociągi, które powinny realizować część swojej trasy po liniach KDP to P15, czy P29 czy zupełnie nowe relacje pośpieszne i ekspresowe jak i relacje regionalne (Regio Expresy) dla których w HRJ należy przewidzieć sloty rozkładowe (Np. REx Poznań- Kalisz przez Jarocin i Pleszew, REx Poznań, Ostrów przez Środę Wlkp. czy REx Łódź – Kępno)
Propozycje niniejsze są szczegółową realizacją złożonych wcześniej wniosków do HRJ o ogólnych charakterze. Zawierają się one w propozycji zamiany przebiegu niektórych linii komunikacyjnych, oraz dodania nowych linii komunikacyjnych.
Oprócz tego w naszej opinii zasadne jest zaplanowanie w HRJ pociągów, które będą miały skrócone trasy(ze względu na długość relacji i godzinę przyjazdu do stacji końcowej) oraz zaplanowanie tras pociągów nocnych.
W nowej koncepcji Centralnego Portu Komunikacyjnego postanowiono o realizacji idei „Megalopolis”, czyli sieci kolejowej łączącej największe miasta w Polsce. Nowe założenia ograniczają jednak dostępność Kolei Dużych Prędkości dla wielu ważnych biegunów wzrostu, takich jak chociażby 400-tysięczna Aglomeracja Kalisko-Ostrowska, która wg danych Eurostatu z 2018 roku jest szesnastą największą ludnościowo aglomeracją w kraju. Czy Kalisz straci dostęp do sieci Kolei Dużych Prędkości?
Jeszcze w ubiegłym roku CPK informowała, że Kolej Dużych Prędkości będzie przebiegać przez Kalisz w ramach wariantu nr 9. W toku konsultacji społecznych, kiedy to mieszkańcy i samorząd Kalisza wyrazili otwarty sprzeciw względem czterech proponowanych przez spółkę wariantów, wypracowano wariant nr 9, zaakceptowany przez znaczną większość interesariuszy. Ostatecznie ogłoszono go wariantem inwestorskim 11 maja 2023 roku.
Źródło: CPK, maj 2023
Czym dla Kalisza jest wariant nr 9, dotychczasowy wariant inwestorski? Zakłada on „wyprostowanie” serpentyny kolejowej przebiegającej przez Kalisz (obecnej tradycyjnej linii), przez którą pociągi muszą znacznie zwalniać. Zgodnie z wariantem inwestorskim wszystkie pociągi KDP przejeżdżałyby przez kaliską stację. Co ważne, nie narusza on prawie żadnych zabudowań, dzięki czemu został zaakceptowany społecznie. Wariant nr 9 nie zakładał też „by-passa”, który pozwalałby na omijanie Kalisza przez pociągi Kolei Dużych Prędkości.
Fot.: Wariant nr 9 przechodzący przez Kalisz. Na południe od zaznaczonego na
czerwono wariantu widoczny jest dotychczasowy przebieg linii kolejowej przez
Kalisz, z którą łączy się czerwona linia KDP na pograniczu ulic Torowej i
Krzywej. Źródło: Latarnik Kaliski
Co zatem się zmienia? Przede wszystkim planuje się stworzenie by-passa, który pozwoli na omijanie miasta przez pociągi KDP. Horyzontalny Rozkład Jazdy zaproponowany przez spółkę CPK nie zakłada połączeń Kalisza z Warszawą czy z Centralnym Portem Komunikacyjnym. Jedyną relacją KDP, która uwzględnia Kalisz, jest relacja Szczecin – Kraków. Pozostałe 3 linie przejeżdżające przez Kalisz nie będą się tu zatrzymywać, wykorzystując do przejazdu obok Kalisza obwodnicę kolejową miasta.
Horyzontalny Rozkład Jazdy to jednak tylko założenia „na papierze”. Dla Kalisza kluczowa jest infrastruktura. Jeśli będzie ona pozwalać na omijanie miasta, wówczas rośnie prawdopodobieństwo braku zatrzymywania się pociągów KDP w Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej. By-pass przez Kalisz to koszt rzędu 2 mld zł (o czym mówił na sejmowej komisji infrastruktury pełnomocnik rządu Maciej Lasek). Spółka rozważa jego realizację w tunelu, co zwiększyłoby całkowite koszty. Realizacja by-passa na nasypie bądź w postaci estakady to z kolei ograniczenie rozwoju przestrzennego miasta, które byłoby „przecięte” przez dwie linie kolejowe (obecną „serpentynę” i by-pass dla KDP).
Wariant nr 9 zakłada z kolei, że wszystkie pociągi przejeżdżałyby przez kaliską stację. Nie wyklucza to sytuacji, że pojedyncze z nich mogłyby przejechać przez stację bez zatrzymywania się. Brak alternatywy przejazdu w postaci by-passa powodowałby jednak, że ekonomicznie bardziej opłacalne byłoby zatrzymanie się na stacji i zabranie pasażerów niż faktyczne jej minięcie bez zatrzymania. W przypadku istnienia by-passa zyski czasowe będą jednak większe, co może ograniczyć liczbę postojów pociągów KDP na kaliskiej stacji. W obrębie 30 minut od kaliskiego dworca PKP mieszka ok. 400 000 osób. Jest to istotna podaż pasażerów. Dla porównania w Poznaniu w obrębie 30 minut od dworca PKP mieszka ok. 500 000 osób. Nie jest to zatem dostatecznie duża różnica, która usprawiedliwiałaby omijanie Kalisza – uważają krytycy rozwiązania zaproponowanego przez CPK.
Co więcej, spółka CPK zakłada, że ze względu na chęć budowy by-passa planuje porzucić realizację wariantu inwestorskiego i „wpiąć” się do tradycyjnej linii kolejowej w przypadku pociągów KDP relacji Szczecin-Kraków, a w przypadku pozostałych relacji korzystać z by-passa w celu ominięcia Kalisza. To dodatkowo wydłuży wjazd na kaliską stację ze względu na liczne łuki, które zawiera kolejowa „serpentyna”. Ogranicza to też plany kaliskich samorządowców, którzy chcieliby w długim okresie zlikwidować tradycyjną, funkcjonującą obecnie „serpentynę” kolejową i przenieść ją wzdłuż linii KDP, aby umożliwić rozwój przestrzenny miasta.
Co jeszcze zmienia się dla Kalisza? W 2023 roku spółka planowała wybudować w Kaliszu nowy dworzec, łącząc go z dworcem PKS i przekształcając obecny dworzec PKP w przestrzeń kulturalną. Obecnie ten plan także jest porzucony. Spółka CPK zakłada dalsze funkcjonowanie starego dworca. Najpewniej chodzi o redukcję kosztów inwestycji, lecz w takim przypadku należałoby raczej zrezygnować z miliardowych kosztów by-passa, aniżeli z inwestycji w nowoczesny dworzec.
Jak można przeczytać w petycji sprzeciwiającej się nowym planom CPK: „Z perspektywy interesu Polski zrównoważony rozwój, oparty o wiele biegunów wzrostu na terenie całego kraju, jest gwarancją stabilności społeczno-ekonomicznej. To zapewnienie odporności na ewentualne zewnętrzne szoki gospodarcze, środowiskowe bądź polityczne. Umożliwienie szerokich możliwości rozwoju w regionach niemetropolitalnych pozwoli na ograniczenie migracji z całej Polski do największych miast, której konsekwencją są wzrastające koszty życia w największych miastach. Są to przede wszystkim wysokie ceny nieruchomości, ale także długi czas transportu wewnątrz metropolii czy koszty dostępności do podstawowych usług, takich jak służba zdrowia bądź placówki opiekuńcze i edukacyjne. Miasta średnie i ich otoczenie, dzięki rozwojowi technologii komunikacyjnych, mogą być funkcjonalnym substytutem dla największych aglomeracji. Warunkiem do tego jest jednak podłączenie ich do sieci transportowej”.
Spółka CPK twierdzi, że Miasto Kalisz zyska na realizacji projektu Kolei Dużych Prędkości. Jest to teza prawdziwa, jeśli weźmie się pod uwagę stan obecny. Natomiast relatywnie, porównując z pierwotną propozycją nieuwzględniającą obwodnicy kolejowej Kalisza oraz opartą o realizację wariantu inwestorskiego, Kalisz, jak i cała ponad 400-tysięczna Aglomeracja Kalisko-Ostrowska,
Czy Polska naprawdę potrzebuje pociągów jeżdżących 320 km/h zamiast 250 km/h? 🤔
Eksperci podkreślają, że koszt uruchomienia superszybkiego pociągu na 320 km/h może być nawet o ponad 40% wyższy w porównaniu do tego jeżdżącego 250 km/h 🚄💸. Ale to nie wszystko – wyższe koszty… pic.twitter.com/bE5AmVXaY5
— Stowarzyszenie #TakDlaCPK (@TakDla_CPK) October 2, 2024
Dziś dobre informacje z @KancelariaSejmu Otrzymaliśmy potwierdzenie pozytywnej weryfikacji podpisów obywateli i skierowania #ustawaTakDlaCPK do pierwszego czytania w Sejmie#TakDlaCPK
To wielki sukces Stowarzyszenia @TakDla_CPK i wszystkich zaangażowanych w zbiórkę podpisów pic.twitter.com/FXJ0y7q1aE
— Michał Czarnik (@MichalCzarnik) October 3, 2024
Potwierdzają się obawy co do „twórczych” modyfikacji węzła kolejowego CPK. Połączenie CPK z Centralną Magistralą Kolejową a przez to cała pld Polską (Górny Śląsk, Małopolska, Podkarpacie) odłożone „na później”. Zupełnie bezsensowny ruch wybijający zęby całej koncepcji kolejowej… https://t.co/c898hjBw21
— Michał Czarnik (@MichalCzarnik) October 4, 2024
W ramach UREALNIENIA węzła kolejowego CPK Panowie @LasekMaciej i @PiotrMalepszak postanowili odłożyć „na później” łącznik lotniska z Centralną Magistralą Kolejową (pakiet 2 i 3 na mapie) 🤦♂️
Pasażerów z południa Polski zapraszamy do CPK przez Warszawę Zachodnią. Z uśmiechem 🤡 pic.twitter.com/PPwwSdeN7l
— Maciej Wilk ✈️🌎🇵🇱🇨🇦 (@MacVVilk) October 7, 2024